از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
شیمی مطالعهٔ ساختار، خواص، ترکیبات و تغییر شکل مواد است.
تاریخ شیمی به سلسله اتفاقاتی اطلاق میشود که از زمان باستان تاکنون برای دانش شیمی اتفاق افتادهاست. تا ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد، تمدنهای باستان از ابزارهایی استفاده میکردند که سرانجام اساس تنوع شاخههای شیمی شدند. برای نمونه استخراج فها از سنگ معدن، سفالگری با استفاده از لعاب، [۱] [۲] [۳] [۴] [۵] [۶]
در گذشته تلاش برای بیان طبیعت مواد و چگونگی دگرگونی آنها ناموفق بود. دانش پیشرفتهتر کیمیاگری نیز در این مورد ناتوان بود. به هرحال دانش کیمیا به کمک انجام تحقیقات اولیه و ثبت نتیجهها، پایهگذار شیمی مدرن بود. تغییر نگرش در شناخت مواد، زمانی شروع شد که رابرت بویل در سال ۱۶۶۱ در کتاب شیمیدان شکاک میان شیمی و کیمیا تفاوت قائل شد. [۷] [۸] [۹]
تاریخ شیمی از آغاز تاکنون با صنعت رابطهای مستقیم داشتهاست. در ابتدای دوران مدرن در اروپا، شیمی از ترکیب دانستههای باستان با فعالیتهای دانشمندان مسلمان در قرون وسطی توسعه یافت. [۱۰] [۱۱] [۱۲] [۱۳]
دو سربند از جنس طلا مربوط به ۷۰۰-۷۵۰ پ. م در تبس که نشاندهندهٔ آشنایی تمدن مصر باستان با متالورژیاست.
سفالگری در مصر باستان یک هنر مهم و توسعهیافته بود.
استوانهٔ نقرهای کشفشده در مرودشت، فارس با نوشتههایی به خط ایلامی روی آن. مربوط به هزارهٔ سوم پیش از میلاد. موزه ملی ایران.
مسلماً نخستین واکنش شیمیایی که بشر توانست آن را کنترل و مهار کند، سوختن و آتش بود. [۱۴] [۱۵] [۱۴] [۱۶] [۶] [۱۶]
مصریان باستان در زمان پیش از پادشاهی قدیمی توانستند نوعی سفال براق بسازند که به سفال مصری معروف است. در آن زمان این صنعت گرانبها تلقی میشد چراکه این سفالها از خاک رس تهیه نمیشدند و از سیلیس و مقادیر کمی آهک و جوش شیرین به دست میآمدند. [۱۷] [۱۸] [۱۹] [۲۰]
سفالینههای خاکستری با لعاب سیاه در ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد در تپه حصار و تپه سیلک به وجود آمدند. این سفالها نخستین نوع سفالهای لعابداری هستند که شناختهشدهاند. [۱] [۲۱] [۴] [۲۲] [۲۳]
دموکریت، فیلسوف یونانی که عقیده داشت مواد از ذرات تجزیهناپذیری به نام اتم تشکیل شدهاند.
فیلسوفان تلاش میکردند تا بدانند چرا مواد مختلف خاصیتهای متفاوت (رنگ، بو و غلظت) و حالتهای متفاوت (جامد، مایع و گاز) دارند و با شیوههای متفاوت با یکدیگر واکنش میدهند. در این زمان فیلسوفان یونانی نخستین نظریهها را دربارهٔ شیمی و طبیعت ارائه کردند که تاحدودی این نظریهها متأثر از فرهنگ و تمدنهای زمان خود بود. برای مثال، تالس تصور میکرد آب عنصر اصلی سازندهٔ جهان است. دویست سال پس از او ارسطو از عناصر چهارگانه» سخن گفت و اعتقاد داشت که جهان از چهار عنصر آب، هوا، خاک و آتش ساختهشدهاست. [۷] [۲۴]
ارائهٔ نظریهٔ اتمی به دوران یونان باستان بازمیگردد. نظریهٔ اتمی مربوط به ۴۴۰ سال پیش از میلاد است. لوکرتیوس (۵۰ پ. م) در کتابی به نام طبیعت چیزها» (به یونانی: De Rerum Natura) به اندیشههای دموکریت و لئوکیپوس اشاره میکند. دموکریت ادعا میکرد که همهٔ مواد از ذرههای تجزیهناپذیری به نام اتم تشکیل شدهاند. [۷] [۲۵]
در گذشته مردم بسیار مشتاق بودند که بتوانند فهایی ارزان را به فی گرانبها همچون طلا تبدیل کنند. [۲۶] [۲۷] [۲۸] [۲۶]
کیمیا تنها به دنبال تبدیل فهای ارزان به فهای گرانبها نبود. آن زمان این امید وجود داشت که کیمیا بتواند کمکی کند تا دارویی ساختهشود که منجر به بهبودی مردم شود. مردم امیدوار بودند که کیمیاگران بتوانند مادهای به نام آب حیات یا اکسیر زندگی به وجود بیاورند تا به کمک آن مرگ انسانها را به تأخیر بیندازند. [۲۹] [۳۰]
کیمیا در فرهنگ فارسی نیز تأثیرگذار بود. شاعران فارسیزبان در اشعار خود به کیمیا اشاره میکردند. مولوی در یکی از اشعار خود میگوید: [۲۷]
من غلام آن مس همتپرست | که به غیر از کیمیا نارد شکست |
یک نقاشی از جابر بن حیان که در سده پانزدهم میلادی توسط اروپاییان کشیدهشدهاست.
در جهان مسلمان، دانشمندان مسلمان (ایرانی و عرب) شروع به ترجمهٔ آثار علمی یونان باستان کردند و شیوههای علمی آنها را آزمایش کردند. [۳۱] [۳۲] [۳۳] [۳۴] [۳۵] [۳۶] [۳۷] [۳۸] [۳۹] [۴۰]
سایر شیمیدانان مؤثر مسلمان از قبیل ابن سینا، ابویوسف کندی، ابوریحان بیرونی و امام جعفر صادق [۴۱] [۴۲] [۴۳] [۴۴] [۴۵] [۴۶]
رابرت بویل که امروزه او را از نخستین شیمیدانان مدرن و از پایهگذاران شیمی جدید میدانند. او برای اولین بار میان شیمی و کیمیا تفاوت قائل شد.
مشاهده کردن، اندیشیدن و نتیجهگیری کردن ابزارهای یونانیان باستان برای مطالعهٔ علوم طبیعی بود. [۷] [۴۷] [۴۸] [۴۹] [۷] [۵۰] [۵۰] [۵۱] [۵۲] [۵۳]
آنتوان لاووازیه در سال ۱۷۸۹ قانون پایستگی جرم را مطرح کرد که به قانون لاووازیه نیز مشهور شد. در این هنگام قوانین شیمی کمی قویتر شد به گونهای که پیشبینیهای درستتری صورت میگرفت. [۵۴]
جوزف بلک در سال ۱۷۵۴ توانست کربن دیاکسید که او به آن هوای ثابت میگفت را جداسازی کند. [۵۵] [۵۶] [۵۷] [۵۸] [۵۹] [۶۰] [۷] [۶۱]
در سالنامهٔ علوم (به فرانسوی: L'année de la science) مربوط به سال ۱۹۹۰ راجر کراتینی بیان میکند که انگلیسیها بدون تردید اظهار دارند که جوزف پریستلی پدر شیمی جدید است و فرانسویها نیز آنتوان لاووازیه را پدر شیمی جدید میدانند. [۶۲] [۶۳]
اگرچه شیمی در دورهٔ تمدن بابل و مصر باستان آغاز شد و ایرانیان و عربها در دورهٔ تمدن اسلامی فعالیتهای زیاد انجام دادند، با این حال شیمی مدرن پس از فعالیتهای لاووازیه شکوفا شد. اصلیترین دلیل آن اکتشافات او دربارهٔ پایستگی جرم، نظریهٔ ماهیت آتش و واکنش سوختن در سال ۱۷۸۳ بود. پیش از آن فرض میشد که ماهیت آتش مادهایاست که از مادهٔ سوختنی آزاد میشود. [۵۴]
پس از آنکه واکنش سوختن بهطور علمی بررسی و حل و فصل شد، فریدریش وهلر، که در سال ۱۸۲۸ موفق به ساخت ترکیب اوره شدهبود، بحث دیگری را دربارهٔ ارتباط شیمی و حیات و تمایز مواد آلی و مواد معدنی آغاز کرد. [۶۴] [۶۴] [۶۵]
مایکل فارادی در سال ۱۸۲۵ توانست بنزن را از گاز درخشان آزاد شده از پیرولیز روغن وال به دست بیاورد و آن را بیکابورت هیدروژن نامید. بنزن اولین و سادهترین ترکیب آروماتیک کشف شدهاست. ساختار بنزن توسط فریدریش آگوست ککوله در سال ۱۸۶۵ میلادی شناسایی شد. [۶۶]
مندلیف شیمیدان روسی
پیش از قرن بیستم، شیمی به عنوان دانشی برای شناخت طبیعت مواد و دگرگونی آنها شناختهمیشد. تفاوت عمدهٔ شیمی با فیزیک این بود که در شیمی از ریاضیات استفاده نمیشد و بیشتر علمی تجربی بود. برای نمونه، اوت کنت در سال ۱۸۳۰ نوشت:
هر تلاشی برای بهکارگیری شیوههای ریاضیاتی در مطالعهٔ شیمی، کاملاً غیرمنطقی و بر خلاف روح شیمیاست. اگر روزی آنالیزهای ریاضی یک بخش برجستهٔ شیمی را به عهده بگیرد، باعث انحطاط آن میشود.
[۶۷]
به هر حال در نیمهٔ دوم قرن نوزدهم شرایط تغییر کرد و فریدریش آگوست ککوله در سال ۱۸۶۷ نوشت:
من انتظار دارم که روزی یک توضیح ریاضیاتی-مکانیکی برای آنچه که امروزه به آن اتم میگوییم، خواهیمیافت و به کمک آن خواص اتمها را بررسی خواهیمکرد.
[۶۸]
پس از اکتشافات ارنست رادرفورد و نی بور دربارهٔ ساختار اتم و اکتشافات ماری و پیر کوری دربارهٔ پرتوزایی، دانشمندان مجبور بودند دیدگاه خود را نسبت به طبیعت مواد تغییر دهند. بنابراین شیمی به عنوان دانش مواد و مطالعهٔ ترکیب، ساختار و خاصیتهای مواد و تغییراتی که دستخوش آنها میشود، تعریف شد. [۶۹] [۶۹] [۷۰]
جدول تناوبی مندلیف مربوط به سال ۱۸۶۹
جان نیولندز، شیمیدان انگلیسی در سال مشخصات
درباره این سایت